In ‘Doorstromen naar hogerop’ zoekt de auteur naar de sociologische achtergronden van de eigen schoolloopbaan die al bijna stuk liep toen huilandse Heerlenaars hun klasgenoot ooit inschatten op zijn dommeboerse ‘plat’. Met foute kleren, bekrompen leefwereld, foute zinswendingen, een haperend vocabulaire en de twee seconden ervaren leemte in het rekenen met negatieve getallen, sloeg hij zich vertwijfeld door de ontgroening van het brugjaar HBS. De hogere burgerschool vergde de overbrugging van een culturele kloof met aan startzijde een huishouden zonder boeken, film of theater, laat staan museum, bibliotheek of muziekschool. Maar vooral: misplaatst ontzag voor de burgerklasse en een ontstellend lage dunk van het eigen verstand en het eigen kritische oordeel. ‘Engstes katholisches Kleinbürgertum’ categoriseerde hij later zelf.
Hoe het bijna mislukte om de gebrekkige overstap te maken naar de voorlopige bovenwereld van de Nijmeegs-Katholieke sociale wetenschappen (“waarom een jonge moeder met haar kind nooit werkelijk gelukkig kan zijn zolang ze het katholieke geloof niet heeft” aldus Prof. Van Boxtels ‘Herstel van de liefde in de wijsbegeerte’), dat wordt moeizaam uitgelepeld in deze ietwat pijnlijke biografie.
De sociologische proefschriften over het geploeter in de sociale mobiliteit (‘Die hoeft nooit meer wat te leren’ van Jan Brands, 1992 en ‘Doorzetters’ van Mick Matthys, 2011) getuigen eerder van romantische en psychologische invalshoeken dan van de ‘politieke economie’ van het vraagstuk. Wat was de rol van het bisschoppelijke streven om de katholieke ondervertegenwoordiging in de maatschappelijke elite ongedaan te maken? Welke zuigkracht oefenden de paters uit het voortgezet onderwijs daartoe uit op toeleverende basisscholen? Wat deed dat met het leerplan en de gestage selectie in klas 5 en 6? Kortom: wat deed het bisschoppelijk mandement van 1954? En bloedde die emancipatiebeweging later alleen dood doordat de hele club onderweg van zijn geloof viel?
Valt van dit scenario te leren voor toekomstig kansenbeleid? Een mooi bezinningsthema voor bij voorbeeld een idealistische vakbeweging met charismatische leiders.
